هرچند صنعت آبیاری نوین از سال ۱۳۴۸ درایران شکل گرفته، اما در ۲ دهه اخیر و به دلیل کم آبی و خشکسالی های متوالی روش آبیاری قطره ای به عنوان یکی از راه های مناسب برای کاهش مصرف آب کشاورزی رونق بیشتری گرفته است.
در ابتدا غالب کشاورزانی که از روش آبیاری غرقابی استفاده می کردند در مقابل اجرای طرح آبیاری نوین مقاومت می کردند و معتقد بودند درختان سیرآب نمی شوند و یا به ثمر نمی رسند اما رفته رفته که کاهش منابع زیر زمین و کم بارشی شدت گرفت به این حقیقت پی بردند که تنها راه از برون رفت از این مشکل ، استفاده از آبیاری نوین است که می تواند راندمان تولید را بالا ببرد.
روش های آبیاری تحت فشار با راندمان و کارایی بالاتر در مقایسه با روش های آبیاری سطحی یکی از مهمترین راهکارهای افزایش کارایی مصرف آب است ، آبیاری قطره ای بالاترین راندمان را در بین روش های آبیاری تحت فشار دارد.
مطالعات نشان داده که آبیاری قطره ای زیرسطحی با استفاده از آب کمتر و بالا بردن راندمان کاربرد آب در مزرعه، استفاده از پساب و آب های شور و لب شور، افزایش عملکرد محصول، کنترل املاح خاک و افزایش شوری و کاهش انرژی مصرفی و هزینه ها تضمین کننده کشاورزی پایدار در سطح کلان است.
آبیاری قطره ای از سال ۱۹۵۰میلادی در دنیا مطرح شد و تاکنون ۶۸سال از عمر بکار گیری این روش می گذرد.
آبیاری قطره ای از سال ۱۹۵۰میلادی در دنیا مطرح شد و تاکنون ۶۸سال از عمر بکار گیری این روش می گذرد و در این سالها مردم کشورها جهان به تدریج یاد گرفتند که به جای رها کردن آب، با مجهز کردن زمین های کشاورزی به آبیاری نوین در وقت و انرژی و همچنین نیروی انسانی صرفه جویی می شود، استفاده از این روش در کشاورزی ایران به پنج دهه می رسد.
آمار مقایسه ای آبیاری نوین در ۱۸سال گذشته
مقایسه آمار سازمان جهانی آب در سال ۲ هزار و آمارهای سال ۲۰۱۸میلادی از سوی وزارت جهاد کشاورزی نشان می دهد که در ۱۸سال گذشته حدود یک میلیون و ۴۴۷ هزار هکتار از زمین های کشاورزی ایران به آبیاری نوین مجهز شده یعنی هر سال بطور متوسط در بیش از ۸۰ هزار هکتار طرح اجرا شده است.
آمار ارائه شده ازسوی سازمان جهانی آب برای جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که ازمجموع ۸میلیون هکتار زمین کشاورزی کشورمان در سال ۲ هزار میلادی، ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی کشور با آبیاری بارانی و ۵۳ هزار هکتار با روش قطره ای آبیاری شدند.
مجهز شدن ۲۰ درصد زمین های کشاورزی و باغی به سیستم نوین آبیاری
براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار از مجموع هشت و نیم میلیون هکتار زمین باغی و زراعی کشور به آبیاری نوین مجهز شده اند.
براساس مطالعات انجام شده حدود چهار میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از زمین های کشاورزی کشور قابلیت تجهیز به آبیاری نوین را دارد که تجهیز هر هکتار آن به طور میانگین نیازمند حدود ۱۵۰ میلیون ریال اعتبار است.
در برنامه ششم، بر اساس پیش بینی های صورت گرفته سالانه ۶۰۰ هزار هکتار از باغ ها و مزارع کشور به آبیاری نوین مجهز شود بطوریکه در پایان این برنامه باید میزان صرفه جویی در مصرف آب به ۱۱ میلیارد مترمکعب در سال برسد.
متوسط بارندگی کشور ایران ۲۵۰میلی متر (یک سوم متوسط جهان) است که حدود ۷۱ درصد آن تبخیر و از دسترس خارج می شود و این کشور را در زمره یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار داده است.
تبخیر۷۱ درصد آب بارندگی در ایران
متوسط بارندگی کشور ایران ۲۵۰میلی متر (یک سوم متوسط جهان) است که حدود ۷۱ درصد آن تبخیر و از دسترس خارج می شود و این کشور را در زمره یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار داده است.
این درحالی است که براساس آمارهای منتشره از سوی ۲ وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی، کمبود آب یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت های اقتصادی (با محوریت کشاورزی) در دهه های آینده به شمارمی رود.
با توجه به کمبود نزولات آسمانی درایران و به خصوص هرمزگان و توزیع نامناسب زمانی و مکانی بارش ها، تغییر اقلیم و استمرار خشکسالی در۲۰سال گذشته، ضرورت تبدیل روش های آبیاری سنتی به نوین را در این استان بیش ازپیش نشان می دهد .
زمانی پی به اهمیت این موضوع می بریم که بدانیم افزون بر نیمی از جمعیت یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفری هرمزگان ساکن روستاها هستند و شغل بیشتر آنها کشاورزی و فعالیت در زیربخش های آن ازجمله شیلات و منابع طبیعی است.
در راستای مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی هرمزگان در ۲ دهه گذشته با کمک های مالی بلاعوض از سوی دولت، سرمایه گذاری گسترده ای صورت گرفته بطوریکه حدود ۶۸ درصد از زمین های زراعی و باغی این استان به آبیاری نوین مجهز و باعث شده در سالهای اخیر به عنوان یکی از سه استان پیشرو کشور دراین زمینه معرفی شود.
هرمزگان از استان های پیشرو در اجرای آبیاری نوین
هرچند هرمزگان به عنوان استانی ساحلی با فعالیت های بندری، دریانوردی، صید و صیادی وهمچنین در یک دهه اخیر در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی و همچنین صنایع فولاد و آلومینیوم شهرت دارد اما با تولید سالانه بیش از ۲میلیون و ۵۰۰ هزار تن محصول کشاورزی و شیلاتی نقش بسزایی در تنظیم بازار محصولات سبزی و صیفی خارج از فصل و همچنین تامین آبزیان کشور دارد.
با توجه به وابستگی فعالیت های کشاورزی هرمزگان به سفره های زیرزمینی آب (۹۸درصد آبی و تنها ۲ درصد دیم) می توان بیشتر به اهمیت میزان بارش باران دراین استان پی برد که براساس آمارهای منتشره شرکت آب منطقه ای هرمزگان نزدیک به ۲دهه است که خشکسالی بر این استان سایه انداخته است.
استان هرمزگان در ردیف ۳ استان برتر آبیاری نوین
رییس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان اظهار کرد: مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی این سازمان در راستای پیاده سازی برنامه های ابلاغی در زمینه مجهز کردن زمین های زراعی و باغی به روش های نوین آبیاری در ردیف سه استان برتر کشور قرار دارد.
علی باقرزاده گفت: در ۲ دهه گذشته تاکنون مجهز شدن ۱۰۳هزار هکتار از باغ ها و مزارع هرمزگان (۷۰درصد زراعی با محوریت محصولات سبزی و صیفی خارج از فصل) به روش های آبیاری نوین باعث صرفه جویی یک میلیارد متر مکعبی در مصرف آب چاه ها و درنتیجه جلوگیری از بیکاری و مهاجرت هزاران نفر از بهره برداران به حاشیه شهرهای این استان شده است.
۵ هزارمیلیارد ریال برای طرحهای آبیاری نوین هرمزگان
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان نیز ابراز داشت: برای کمک به اجرای طرح های آبیاری نوین دراین استان دولت تاکنون پنج هزارمیلیارد ریال به صورت بلاعوض پرداخت کرده است.
سال گذشته هفت هزار و ۴۰۰ هکتار ازباغ ها و مزارع این استان به آبیاری نوین مجهز شد و امسال نیز ۱۲هزارهکتار در دست اقدام است که تاکنون حدود ۵۰ درصد آن عملی شده است.
به گفته مهندس ایمان پژمایه، ۸۵ درصد از هزینه اجرای آبیاری نوین توسط دولت و به صورت بلاعوض و ۱۵درصد باقی مانده نیز توسط بهره بردار (با دریافت تسهیلات ارزان قیمت) تامین و پرداخت می شود.
وی وسعت زمین های کشاورزی هرمزگان را ۱۵۶هزار هکتار اعلام کرد و افزود: تاکنون ۶۸ درصد ازاین سطوح به آبیاری نوین مجهز شده است و باقی مانده آن در چهار سال آینده انجام می شود.
این مقام مسوول در سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان یاد آور شد: سال گذشته هفت هزار و ۴۰۰ هکتار ازباغ ها و مزارع این استان به آبیاری نوین مجهز شد و امسال نیز ۱۲هزارهکتار در دست اقدام است که تاکنون حدود ۵۰ درصد آن عملی شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با تاکید بر کار جهادی در این مدیریت اظهار داشت: چهار هزار هکتار نیز طرح مطالعه شده و آماده عقد قرار داد با بانکهای عامل و شرکت های مجری آبیاری نوین است.
پژمایه، ازهرمزگان به عنوان یکی از استان های پیشرو (سه استان برتر کشور) در اجرای طرح های آبیاری نوین در سطح کشور نام برد و گفت: به منظور مقابله با خشکسالی و حمایت از بهره برداران، در صورت تامین اعتبار این آمادگی وجود دارد که طرح های بیشتری تهیه و به مورد اجرا گذاشته شود.
صرفه جویی سالانه یک میلیارد متر مکعب آب
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید: به ازای مجهز شدن هر یک هکتار از زمین های کشاورزی به آبیاری نوین، ۱۱هزارمتر مکعب در مصرف آب (نسبت به روش سنتی) صرفه جویی می شود.
مهدی ترابی زاده با اشاره به مجهز شدن ۱۰۳ هزارهکتار از زمین های باغی و زراعی هرمزگان به آبیاری نوین اظهار کرد: اجرای این طرح ها موجب صرفه جویی سالانه یکهزار و ۱۳۳میلیون متر مکعب آب دربخش کشاورزی این استان شده است.
همکاری جهاد کشاورزی و آب منطقه ای هرمزگان
به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان اجرای طرح های آبیاری نوین توسط این سازمان براساس مجوزهای صادره از سوی شرکت آب منطقه ای استان به ویژه پروانه بهره برداری چاه آب انجام می شود.
به گفته کشاورزان پیشرو و کارشناسان کشاورزی خبره از آنجایی که هیچ گونه سیستم کنترلی (کنتور هوشمند) روی چاه های آب در هرمزگان نصب نشده، ممکن است بهره برداران از آب صرفه جویی شده برای توسعه زمین های جدید استفاده کنند.
این درحالی است که بر اساس قوانین و بخشنامه های موجود، با توجه به استمرای و گسترش خشکسالی بهره بردارانی که زمین های کشاورزی آنان به روش های آبیاری نوین مجهز شده حق ندارند از محل صرفه جویی صورت گرفته زمین های بیشتری را زیر کشت ببرند.
نصب سیستم های هوشمند روی چاه های آب کشاورزی تا سال گذشته از وظایف وزارت نیرو بوده که امسال این مصوبه حذف و از بهره برداران خواسته شده که هزینه نصب کنتور را پرداخت کنند.
حذف مصوبه نصب سیستم های هوشمند چاه های آب کشاورزی
نصب سیستم های هوشمند روی چاه های آب کشاورزی تا سال گذشته از وظایف وزارت نیرو بوده که امسال این مصوبه حذف و از بهره برداران خواسته شده که هزینه نصب کنتور را پرداخت کنند.
سازمان جهاد کشاورزی به عنوان متولی فعالیت های کشاورزی درهرمزگان از ابتدای دولت یازدهم تاکنون (حدود ۵ سال) فعالیت هایی در راستای ارتقای زیر ساخت ها ازجمله طرح های آب و خاک، تولید نشا اصلاح شده گیاهان زراعی با هدف توسعه کشت های متراکم و کاهش دفعه های آبیاری (گلخانه ای و داربستی) به منظور افزایش تولید در واحد سطح و همچنین صرفه جویی در نهاده های کشاورزی انجام داده است.
در راستای صرفه جویی در مصرف آب و دیگر نهاده های کشاورزی، بهره برداران این استان در زمینه تجهیز کشت های زراعی به آبیاری نوین و همچنین تولید انبوه نشا گوجه فرنگی، بادمجان، کدو، فلفل و ذرت دانه ای با هدایت سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان فعالیت های چشمگیری داشته اند.
وسعت زمین های کشاورزی هرمزگان ۱۵۶هزارهکتار با تولید سالانه دو میلیون و ۳۰۰هزارتن محصول باغی ، زراعی فصلی و خارج از فصل اعلام شده است.
استان هرمزگان با توجه به شرایط جغرافیایی و داشتن محصولات متنوع خارج ازفصل ازجمله سبزی و صیفی می تواند نقش بسزایی درتولید و حتی صادرات اینگونه محصولات، تنظیم بازار تره بار در۲ فصل پاییز و زمستان و همچنین ایجاد اشتغال بیشتری برای دانش آموختگان رشته های کشاورزی و زیرمجموعه های آن داشته باشد.
